Nep?

Gelukkig zijn er nog mensen, die verder kijken/denken dan hun neus lang is.

Ministerie van Waarheid: nee dank u.
(Door Coen de Jong, politicoloog en historicus, VK, 8 januari 2017)

 Voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker roept sociale media bedrijven als Facebook, Twitter en Google op nepnieuws actief te bestrijden. Nepberichten over Clinton en Obama zouden de Amerikaanse verkiezingen hebben beïnvloed. En nu wil Rusland via nepnieuws de verkiezingen in Duitsland, Frankrijk en Nederland manipuleren ten gunste van anti-Europese partijen als Front National, AfD en PVV. Guy Verhofstadt noemt nepnieuws onderdeel van hybride oorlogsvoering door Rusland.

 In Duitsland broeden de regeringspartijen CDU en SPD op een wetsvoorstel om platforms als Facebook fake news binnen 24 uur te laten verwijderen, op last van boetes oplopend tot 500.000 euro. Der Spiegel meldt dat minister van Binnenlandse Zaken De Maizière een heus Abwehrzentrum gegen Desinformation wil inrichten bij het Bundeskanzleramt van Angela Merkel. Een geruststellend idee, toch?

 Een overheidsorgaan dat nieuws gaat onderverdelen in 'echt' en 'nep' kan nooit onafhankelijk van de politiek opereren. Wie bepaalt de definitie van nepnieuws? Wie beslist over vervolging? En gaat dat overheidsorgaan verdachte nieuwsberichten alleen op feiten beoordelen, of ook op meningen? Voormalig- Bondsdaglid Volker Beck van de Grünen zegt terecht tegen Deutsche Welle: 'in een democratie is geen ruimte voor een Ministerie van Waarheid'.

Garantie

 Want politici zullen de vervolgingsijver graag richten op nieuws dat een gevaar vormt voor hun eigen politieke carrière. Daarom noemt Verhofstadt Breitbart News (oud-voorzitter Steve Bannon is hoofdstrateeg van Donald Trump) een desinformatiewebsite. In campagnetijd zullen politici over onwelkom nieuws gretig suggereren dat Rusland er achter zit, zoals bij onthullingen op Wikileaks. In Nederland was er al zo'n fluistercampagne rondom GeenPeil. Kortom, de strijd tegen nepnieuws ontaardt vanzelf in een politieke strijd.

 En welke garantie is er dat het bestraffen van nepnieuws beperkt blijft tot grote nieuwsorganisaties? Want het zijn individuen die berichten op Facebook plaatsen, en op talloze opiniërende websites, blogs en discussiefora. Krijgen individuen ook boetes opgelegd voor nepnieuws en vermoedelijke banden met Rusland? De OVSE wijst erop dat individuen geen straffen moeten krijgen voor berichten op social media, zolang ze niet oproepen tot geweld of criminele activiteiten.

 De Duitse regering, Juncker en Verhofstadt zijn opzichtig op zoek naar een disciplineringsmiddel tegen de ontevreden burger. Het chilling effect heet dat in censuurtermen. Angst inplanten in het hoofd van mensen, zodat ze een 'innerlijke censor' ontwikkelen. Zal ik dit wel posten, want de overheid kijkt mee? Waarom het risico nemen op vervolging? Of op ontslag door de werkgever?

 Dat effect is des te sterker als de verbodsbepaling voor nepnieuws bewust vaag en ruim geformuleerd is. Bij een definitie als 'onverantwoordelijke berichtgeving' weet niemand zeker wat er nu wel en niet mag. Zo creëer je een information corridor, een bandbreedte van 'acceptabele meningen' waarbuiten niemand zich durft te begeven.

 Sociale media en websites censureren is ondemocratisch, ineffectief en kortzichtig. Online informatie die overheden wil onderdrukken dringt dankzij buitenlandse sites en VPN software toch wel binnen. Een vrije pers en factchecken zijn veel betere methoden tegen nepnieuws.

Strafbaar

 Maar het beste argument tegen censuurplannen is het volgende. Stel, Europese politici tuigen een wet op die nepnieuws strafbaar stelt, met bepalingen die maximale ruimte geven tot vervolgen. Vervolgens winnen Wilders, Le Pen of Petry de verkiezingen en gaan meeregeren. Die kunnen dan op hun beurt nieuwsberichten die hen niet bevallen gaan verwijderen en 'desinformatiewebsites' op zwart zetten.

 Nepnieuws bestrijden via ad hoc wetgeving is een idee van politici die in paniek zijn en de rechtsstaat ondergeschikt willen maken aan verkiezingen. Deze politici kunnen beter een eigen geloofwaardig verhaal gaan vertellen wat de kiezer aanspreekt. Tenminste, als ze de aankomende verkiezingen willen winnen.